Position paper maken (3); position paper schrijven

In deel 1 van deze blog hebben we gezien dat er verschillende vormen van position papers zijn. Voor het schrijven van de position paper maakt dat natuurlijk verschil. De position paper waarmee een organisatie een zienswijze naar voren brengt, geeft minder ruimte voor verbeelding en verbinding dan de position paper waarmee een organisatie zichzelf in het eigen speelveld neerzet. Maar ook bij een objectief kritisch-wetenschappelijke position paper in de eerste betekenis moet er ruimte zijn voor verbeelding. Steek je zo'n verhaal alleen maar feitelijk, rationeel en wetenschappelijk in, dan krijgt de position paper al gauw het karakter van een serie op zichzelf staande dienstmededelingen en weet je dat je één of twee etages hoger in de boom moet klimmen om ruimte te maken voor verbeelding in de zin van een aansprekend narratief. Het essay en het opiniestuk zitten daar weer tussenin. Ze voldoen niet aan de strikte definitie van de position paper omdat het essay en het opiniestuk subjectief mogen zijn, maar ze verdedigen wel een mening, zienswijze of opvatting. De column doet dat in de sterkst mogelijke mate op de meest subjectieve manier.  

Niet alleen omdat het bij een position paper vaak gaat om voorgenomen beleid, wet- of regelgeving of omdat grondrechten in het spel zijn, maar ook omdat juristen geleerd hebben om te argumenteren, komt juridische kennis van pas. Tegenwoordig wordt dit werkveld daarom ook wel 'public advocacy' 

genoemd. Veel lobbyisten zijn trouwens jurist. Het voordeel van journalistieke ervaring is dat het geen juridische tekst wordt. Dat laatste is wezenlijk, omdat je met een position paper mensen wil 'vervoeren'. Kijk hier voor een position paper van Shell over (de afschaffing van) de dividendbelasting en zie het verschil tussen schrijven en opstellen en hoe de feitelijke informatie is verzameld en samengebracht in een lopend verhaal op hoofdlijnen met een oplossingsgerichte toon. Elke organisatie bereidt zich voor op wat er komen gaat. Dat geldt helemaal voor issues. Dus ook als je niet meteen met een standpunt naar buiten wilt, kan het verstandig zijn om je alvast op je standpunt te oriënteren. Dan kun je er later ook makkelijker mee naar buiten treden. Die benadering zie je terug in het vakgebied van issuemanagement. Goed voorbeeld is onze position paper over duurzaamheid voor verzekeraars.

De ghostwriter of penvoerder doet er verstandig aan om zich te verplaatsen in de mindset van de geadresseerde: zijn dat beleidsmakers? De medewerkers van de organisatie in kwestie? Relaties? Is dat een specifieke doelgroep of is dat de publieke opinie? Dat maakt verschil voor de opzet, toonzetting en detailvoering. Voor een position paper is het hoe dan ook belangrijk dat je ergens de eindregie en de eindverantwoordelijkheid belegt. De een wil er namelijk dit in, de ander dat; dan loop je het risico dat op het eind niemand er nog wat van snapt. Dat betekent: voorkomen dat je te maken krijgt met het syndroom dat vaker opdoemt bij het schrijven in commissie: A camel is a horse, designed by a committee. Als richtsnoer zou je kunnen aanhouden dat je op de relevantie let, en relevant is dan datgene wat bijdraagt aan de oplossingsrichting.

Minstens zo belangrijk: het scherp krijgen van de scope en de focus. Het gaat er bij een position paper vaak om dat je van een bord spaghetti een bord asperges moet zien te maken: wat is dan precies de scope en wat wordt daarbinnen de focus? Dat ontaardt soms in een rituele dans rondom een wijkende kern of nog erger: in een praathuis zonder uitgang. Focus voor de scope daarom om te beginnen vooral op de oplossingsrichting: hoe ziet die eruit? Wat draagt daar aan bij? Wat is daar dan echt voor nodig? Wat zijn de randvoorwaarden? De rest doet er niet toe. Daarmee heb je de scope te pakken. Vervolgens kijk je binnen de scope naar de focus: hoe kom je van de relevantie tot de conclusie? Ruim genoeg tijd in voor de oriëntatiefase en vervolgens ook reflectietijd in voor close- en distant reading. Spreek met elkaar een duidelijke procesroute af. Je wilt niet aan de achterkant nog allerlei feedback krijgen die je liever aan de voorkant had gehad.

Ben je zelf bezig met een position paper en zoek je een ervaren redacteur of ghostwriter?

Wil je eerst 'Sparren met een collega van buiten'. 

Wil je zelf schrijven, maar zoek je een 'Coach bij Position Paper maken'.

Of wil je liever eerst de focus scherp krijgen? Kijk dan op: Hoe faciliteer je een brainstorm?  

Er zijn grofweg twee smaken om een position paper te schrijven: de rationeel-wetenschappelijke manier en de meer essayistische manier. Het schema voor de wetenschappelijke benadering ziet er zo uit: stelling, context: waarom is het onderwerp en de stelling relevant? Welk verschil maakt het of jouw zienswijze wordt gevolgd of een andere of oppositionele zienswijze? Hoe wordt er meer algemeen vanuit de wetenschap en de publieke opinie over dit onderwerp gedacht? Dit deel is de oriëntatie op het onderwerp. Daarin bepaal je ook de scope en de focus wat leidt rechtstreeks en randvoorwaardelijk naar de position? Dan kom je op de presentatie van alternatieve of oppositionele standpunten en de kritisch-wetenschappelijke weerlegging daarvan, waarmee je dus indirect pleit voor het eigen standpunt.

Na alle voors en tegens afgewogen te hebben, kom je in de derde fase terug op de relevantie van het issue en dus op de introductie (maar dan in andere bewoordingen) en volgt de conclusie. Zeker als de position paper gericht is op het beïnvloeden van beleidsmakers, is het verstandig om te eindigen met een actieplan: wat moet er nu concreet gebeuren? Het is goed om je ervan bewust te zijn dat bij deze benadering het risico op de loer ligt dat je met een kritisch-wetenschappelijke benadering ook een kritisch-wetenschappelijke houding oproept bij de lezer. Die zal door de toonzetting van het stuk de neiging hebben om de gepropageerde zienswijze te weerleggen. Daarvan was de auteur zich, als het goed is, ook bewust, reden waarom hij/zij de position paper van een onweerlegbaar karakter heeft voorzien; wat vervolgens bij de lezer nóg sterker de neiging op zal roepen om er gaten in te schieten.

Bij een meer essayistische benadering laat je je als auteur leiden door het onderwerp en kom je op een meer fluïde en intuïtieve manier tot een position paper. Zolang de essayistische benadering getuigt van een rationele houding, heeft die benadering als grote voordeel dat je de doelgroep meeneemt in je redenering: je reist als lezer met de auteur mee en kunt als opsteller wat ruimer aandacht geven aan de context van de feiten en aan de randvoorwaarden. Daardoor neem je de doelgroep vaak net wat makkelijker mee dan wanneer je kiest voor een puur wetenschappelijke benadering. Deze benadering heeft met de ‘narratieve transportatie theorie’ ook een wetenschappelijke basis; een meer verhalende vorm van een position paper heeft het vermogen om houdingen, overtuigingen en gedragingen te veranderen.

De reden is dat je met een kritisch-wetenschappelijke benadering ook een kritisch-wetenschappelijke houding bij de lezer oproept: die gaat proberen om gaten te schieten in je betoog. Dat risico loop je met een meer essayistische manier veel minder. Daarom maken wij in onze position papers maximaal gebruik van deze benadering. Maar uiteraard moet ook dan de redenering zuiver, logisch en valide zijn. Tegenstanders mogen geen gaten in het betoog kunnen schieten. Aandachtspunt is dan wel dat deze benadering stilistisch wat meer vraagt van de schrijver. Voor position papers als basis voor een veranderingstraject en voor het positioneren van een organisatie, haar visie, missie of strategie is er echter geen andere manier dan de essayistische benadering. 

In opdracht van de burgemeester van Amsterdam hebben we een position paper gemaakt voor het Wallen-beleid,

een position paper voor het Taxibeleid na de Taxi-oorlog, een position paper voor de komst van Food Center Amsterdam, een position paper om 'Eenzaamheid in de stad' tegen te gaan en een position paper over de uitvoering van ruimtelijke en infrastructurele onderwerpen. Kijk hier voor Hoe maak je een beleidsnota? 

Voor het schrijven van een position paper doorloop je vijf fases: oriëntatiefase, bedoeld om op vlieghoogte te komen van het onderwerp. Deze fase bestaat uit research en oriënterende interviews. In deze fase kan het ook helpen als je weet in welk krachtenveld je zit. Breng dat in kaart: wie is medestander, wie tegenstander? Letterlijk: wie zit waar met welke argumenten? Is er al eerder een oppositionele of corresponderende position paper verschenen? Is er al relevant wetenschappelijk, dus peer reviewed onderzoek gedaan waar je naar kunt verwijzen? Zijn er statistische gegevens uit betrouwbare bron waar je naar kunt verwijzen? Heeft de brancheorganisatie al een positie ingenomen? Hoe zitten de media in de wedstrijd? Organisaties snappen als geen ander dat daar de slag uiteindelijk wordt gewonnen. Bij een position paper gaat het behalve om de kracht van argumenten immers ook altijd om beeldvorming. 

Het product van deze fase is een breed 'tussendocument' met een verkennend karakter en richtingen met onderbouwing. Daarmee kan (tweede fase) de organisatie meer gericht de scope en de focus voor de position paper bepalen en de argumentatie op hoofdlijnen onderbouwen. De derde fase is de conceptfase waarin de contouren voor de position paper worden opgetrokken. Dan komt ook de omvang van de position paper in beeld. In de vierde fase legt de auteur dit ruwe concept voor aan de begeleidingscommissie of de persoon c.q. personen die het traject volgen. Een sessie om met elkaar de feedback te bespreken is geen overbodige luxe. Wat in elk geval voorkomen moet worden is dat de auteur van alle kanten feedback krijgt, zonder zich te hebben kunnen 'verdedigen'. Enige coördinatie helpt. In de vijfde en laatste fase rondt de auteur de position paper af.

Tot slot: reageren op de opinie van een ander vergroot de kans op publiciteit of zendtijd. Tuurlijk heeft jouw organisatie een mening, maar als je de beeldvorming wilt beïnvloeden maak je, voordat je met je standpunt naar buiten komt, eerst een informatie-lus via de oppositie weer terug naar jezelf. Kijk dus niet alleen naar de eigen oplossingsrichting; dat is eerder iets voor een opiniestuk of meer nog voor de column. In een position paper heb je te reageren op alternatieve en oppositionele standpunten. Net als in de journalistiek, de wetenschap en in de rechtspraak doe je dus aan 'hoor en wederhoor'. Kijk kritisch welk narratief achter de positie van de tegenpartij zit en welk narratief jij daar tegenover zet. Het narratief is als het ware de kernredenering van je position paper. Dat gezegd hebbend, ook een opinie in een krant of in een radio- of tv-optreden komt sterker over als je er blijk van geeft dat je je hebt verdiept in het narratief van de ander. Het geeft je meer zendtijd en je presenteert jezelf meer als een autoriteit.

Bob Duynstee is een ervaren communicatieadviseur en ghostwriter. Hij studeerde rechten aan de UvA en schreef van 1990 - 2000 voor diverse landelijke kranten. 

Ghostwriting; niks geheimzinnigs aan

Hoe organisaties politici en ander decision makers beïnvloeden

Opiniestuk schrijven; 28 tips