Hoe kijk je naar de toekomst? Met welke scenario's hou je rekening en met welke niet? Dit is het verhaal van het minst waarschijnlijke scenario. Alleen: als dat scenario de meeste impact kan hebben, doe je er verstandig aan om ook met dat scenario rekening te houden. Lessen uit het leger.
Je hoeft geen verzekeraar te zijn om de toekomst onder controle te willen hebben. We willen weten wat er morgen gebeurt. Ja natuurlijk, ongeveer hetzelfde als gister, maar dat is niet genoeg. Wat gaat er veranderen dat maakt dat ik nu iets anders moet gaan doen dan ik tot vandaag deed? Dan gaat het om een hele andere categorie dan de voornemens met Oud-op-Nieuw.
bakSteen
Met modellen en scenario's proberen we grip te krijgen op wat er op ons afkomt. Maar resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst. Zeker niet als scenario's gebaseerd zijn op slechts een deel van de (relevante) werkelijkheid en niet op de hele werkelijkheid. Denk aan de financiële crisis uit 2008, die voortkwam uit de vastgoedcrisis die op haar beurt weer voortkwam uit het feit dat hypotheken jarenlang veel te makkelijk waren verstrekt. De prognoses en verwachtingen hielden alleen rekening met de up-side, niet met de mogelijkheid dat bakstenen ook in waarde konden dalen. Toen daar eenmaal sprake van was, braken bij banken de dijken door.
catastrofe
In 2013 kwam de film 'World War Z' uit, waarbij de Z slaat op zombies. Wat was het verhaal? Een virus uit India maakt van mensen zombies. Deze levende lijken, in de film 'the undead' genoemd, vallen mensen aan die door een beet ook weer in zombies veranderen. Lang verhaal kort: geen enkel land was voorbereid op deze catastrofe. Geen enkel land, behalve Israël. Hoe dan? Hoofdrolspeler Gerry, in de film vertolkt door Brad Pitt, krijgt van een informant te horen dat Israël zich kort voor de uitbraak volledig heeft ommuurd, en daardoor ook gespaard is gebleven van het virus. Hij geeft Gerry de naam van een Israëli die meer weet. Deze veiligheidsadviseur vertelt Gerry hoe Israël de rampspoed heeft weten af te wenden: 'Nadat we gewaarschuwd waren voor de concentratiekampen, geloofde niemand dat verhaal en werden we bijna uitgeroeid. In 1972 werden we gewaarschuwd voor een terroristische aanslag door de PLO en we wilden het niet geloven. In 1973 zagen we troepenbewegingen in Syrië en Egypte, maar geloofde niemand dat er een oorlog zat aan te komen. We werden bijna de zee in gedreven. Dat moest anders.'
de tiende man
Het team van de veiligheidsadviseur besloot tot het principe van de tiende man: als negen veiligheidsadviseurs A zeggen, is de tiende verplicht om een low-probability/high-impact scenario te bewijzen, te onderbouwen en te bepleiten. Als de andere negen dat scenario vervolgens niet overtuigend onderuit kunnen halen, wordt behalve aan het ogenschijnlijk meest voor de hand liggende scenario ook gewerkt aan het minst waarschijnlijke scenario (dat dus wel een grote impact kan hebben) van de tiende man. Wat was er in de film gebeurd? De Israëlische veiligheidsdienst had een email onderschept van een Indiase generaal, waarin gesproken werd over zombies. Negen analisten dachten dat het codetaal was voor iets anders, de tiende man ging ervan uit dat de generaal inderdaad zombies bedoelde, een scenario dat niet onderuit gehaald kon worden. Daarop had de Israëlische regering opdracht gegeven tot het bouwen van de muur. Natuurlijk, dit is een Hollywood-scenario dus maximaal versimpeld; maar het gaat om de kern.
Benedictijnen
In feite draait het om een geïnstitutionaliseerde manier om de valkuil van groepsdenken te omzeilen. Als sociale dieren zijn wij hypergevoelig voor dominante opvattingen in de groep. Afwijken levert meteen problemen op: je hebt wat uit te leggen. Als daar ook nog eens een financiële, economische, academische, intellectuele of sociale cancelcultuur bij komt kijken, weet je zeker dat niemand meer een alternatief standpunt durft in te nemen. Maar dat sluit natuurlijk niet uit dat een meest onwaarschijnlijk scenario niet alsnog bewaarheid kan worden. De Benedictijnen wisten dat al 1500 jaar gelden. Daar krijgt vanaf de 4e eeuw in een vergadering de jongst ingetreden kloosterling als eerste en als laatste het woord. Altijd. Zou de abt of degene met de meeste senioriteit of overtuigingskracht als eerste het woord krijgen, zouden de andere kloosterlingen sneller geneigd zijn zich naar diens woord te voegen. Hoe wijs!
Bob Duynstee is jurist, communicatieadviseur en heeft ruime ervaring met de communicatie rondom veranderingsprocessen.
Reactie schrijven