Het antwoord op die vraag hangt uiteraard af van de vraag waarvoor het interview bedoeld is. Gaat het om journalistieke interviews voor publieksmedia of voor een thematisch magazine? Dan staat de persoon centraal en is het interview als zodanig ook het eindproduct. Gaat het om kwantitatieve of kwalitatieve interviews voor een onderzoeksfase, om belevingsinterviews voor een evaluatie of om expert-interviews voor een position paper, dan staat de beleving c.q. de thematiek centraal en worden interviews als 'grondstof' gebruikt. In deze blog volgen we dat onderscheid. Eerst het journalistieke interview.
Ik had al zo'n tien jaar ervaring opgedaan in de landelijke journalistiek toen we rond 2000 het verzoek kregen van het destijds grootste advocatenkantoor in Nederland of we hun magazine wilden maken. Het eerste interview voor dat magazine was met mr C., een destijds gerenommeerde advocaat in het bouwrecht. Na de zakelijke kennismaking kwamen we op het onderwerp. Terwijl ik mijn openingsvraag formuleerde, selecteerde mr C. met aandacht een sigaar uit het kistje dat voor hem stond, liep naar de grote glazen deuren in zijn kamer, schoof de gordijnen opzij en opende de deuren die toegang verschaften tot een riante tuin. Daar trok mr C. met één hand op de rug, puffend zijn Cohiba Esplendidos aan en tastte vervolgens met zijn ogen de einder af.
Had hij de vraag misschien niet gehoord?
Maar net toen ik die wilde herhalen, dicteerde C.: 'Het bouwrecht is de afgelopen 25 jaar aanzienlijk veranderd. De belangrijkste ontwikkelingen die wij signaleren zijn de technische innovatie, de regelgeving met betrekking tot contractering en tot mogelijke risico’s van inleners- en keten-aansprakelijkheden.' Waarop hij over zijn schouder keek en informeerde: 'Heeft u dat, meneer Duynstee?'
'Heeft u dat, meneer Duynstee?'
In deze blog komen aan de orde:
Interviews voor journalistieke toepassingen
Interviews voor onderzoekstoepassingen
Full quote interview voor een thematisch magazine
Interviewen is een samenspel tussen interviewer en geínterviewde. Een interviewer is geen notulist. Slechts in hele uitzonderlijke gevallen kun je iemand 'aanprikken' en leeg laten lopen en alleen maar kleine vraagjes stellen als: 'Hoe bedoelt u dat?' of 'Kunt u een voorbeeld geven?' En: 'Wanneer was dat precies?' Bijvoorbeeld als je weet dat iedereen in Nederland met ingehouden adem op dat verhaal zit te wachten. Denk aan Sjaak Rijke die ruim drie jaar door terroristen werd vastgehouden in Mali of aan André Kuipers die terugkwam uit de ruimte. Of als het om iemand gaat van het kaliber Louis van Gaal, die graag zijn of haar ei kwijt wil. Of om iemand die q.q. zijn visie geeft, zoals een minister of iemand anders die inhoudelijk op het hoogste niveau bij een materie betrokken is. In die gevallen kun je zelfs aan een full quote interview denken.
Interview-techniek voor een thematisch magazine
In alle bijna alle andere gevallen is het, althans in de publieksjournalistiek of voor een thematisch magazine, een één-tweetje tussen geïnterviewde en interviewer, waarbij een uitwerking in de vorm van een vraag-antwoord alleen opwindend is als er ook echt sprake is van een (vraag)gesprek. Dat klinkt simpel maar zie het gesprek maar eens op een natuurlijk vloeiende manier te laten verlopen en daar ook een reflectie van te geven in de uitwerking. Bekende presentatoren/interviewers die dat bijvoorbeeld nooit lukt, zijn Harry Mens van Business Class en Tom Egbers in Studio Voetbal. Over dat soort interviews zullen geen Kamervragen worden gesteld, zoals Tom Egbers altijd snedig opmerkt. Simpelweg omdat je de interactie mist. Kijk dan eens naar Jeroen Pauw of luister naar Roelof Hemmen of Bernard Hammelburg op BNR. Het antwoord op een verwachte vraag levert in elk geval nooit een spannend antwoord op. Het is pas bij de vervolgvraag op dat eerste antwoord waar het echte gesprek en dus ook het interview begint. Dat noemen we 'vragen van de tweede categorie'. En dat vraagt ook wat van je interviewtechniek: je mond weten te houden, een korte opmerking plaatsen, de laatste vijf woorden van een antwoord herhalen als vraag. En zo zijn er wel tien manieren om iemand op de praatstoel te krijgen.
'Het interview is de meest gebruikte en meest misbruikte journalistieke vorm'
Voorbereiden van een interview
Vragen stellen kan iedereen. Het gesprek voeren is de kunst. Ook voor het geschreven interview. Het interview is de meest gebruikte en meest misbruikte journalistieke vorm. Kijk naar de televisie, luister naar de radio, lees de krant. De belangrijkste les voor zowel interviewer/presentator als geïnterviewde is: bereid je voor. Zorg dat je als geïnterviewde en interviewer dezelfde briefing en focus hebt. Dat geldt helemaal voor interviews op televisie en radio. Bij politici, CEO's en BN'ers zie je overigens dat presentatoren als Matthijs van Nieuwkerk, Sven Kockelmann en Twan Huys zich niet altijd alleen tot het afgesproken scenario zullen beperken. Vaak speelt er meer en 'overvalt' de presentator van dienst zijn gesprekspartner met een vraag over een actueel onderwerp. Altijd lekker voor de kijkcijfers. Maar bedenk dat het bij een journalistiek interview voor een publiek medium nooit alleen om het onderwerp, maar ook om de context. Zowel de thematische context, dus om markt, maatschappij, trends, thema's, topics, issues, dilemma's, controverses als de persoonlijke context: de locatie waar het interview plaatsvindt, de kleding die je draagt en hoe je erbij zit. Dat hoort ook bij de voorbereiding.
Interviews voor een evaluatie, een adviesrapport of position paper
Voor position papers kun je interviews gestructureerd, ongestructureerd of semi-gestructureerd benaderen. Met 'gestructureerd' wordt bedoeld dat je de vragen en de volgorde van de vragen afwerkt, zonder dat je van de vragen of de volgorde afwijkt. Dit type interview wordt vaak gebruikt voor kwantitatief onderzoek, omdat je op die manier de antwoorden met elkaar kunt vergelijken. Denk aan een survey, enquête, focusgroepen of andere vormen. Dergelijke veelal schriftelijke interviews zijn bedoeld om opvattingen, standpunten en percepties te peilen. Ook voor expert-interviews en stakeholder-interviews in het kader van een adviesrapport of position paper werk je met gestructureerde interviews, al laat je wel altijd ruime voor aanvullende vragen. Al was het maar voor de vraag: zijn we nog wat vergeten als het om dit thema gaat?
Open interview voor evaluaties, onderzoek en veranderingsproces
In de semi-gestructureerde variant kun je van de vragen en de volgorde afwijken en doorvragen. Dit type interview wordt vaak gebruikt voor oriënterende interviews, bij kwalitatieve interviews en bij ervarings- en belevingsinterviews voor evaluaties. In ongestructureerde interviews geef je alleen de onderwerpen aan waarover je het met iemand wilt hebben en enkele trefwoorden. Verder ga je het gesprek helemaal open in. Deze vorm is geschikt voor onderzoekers die mensen willen interviewen over een onderwerp waar nog niet veel over bekend is. Ook kun je deze interview-vorm inzetten als je nog niet goed weet in welke richting het gesprek moet gaan. Daarom wordt deze interview-vorm vaak gebruikt voor tevredenheidsonderzoeken onder medewerkers. Zo proberen managers of HR-medewerkers zo open mogelijk in met respondenten in gesprek te gaan en hen zo min mogelijk te sturen.
Appreciative Inquiry voor evaluaties en veranderingsprocessen
Voor evaluaties kan de interview-vorm zelfs nog een stap verder gaan dan alleen de open interview-vorm. Dan probeer je respondenten te stimuleren om zo dicht mogelijk bij de authentieke beleving of ervaring te komen. Het wisselgeld dat je daarvoor bereid moet zijn te betalen, is de anonimiteit. Die zul je moeten kunnen garanderen. Maar daar krijg je dan wel het echte verhaal voor terug. Deze vorm is voor evaluaties en veranderingsprocessen uiterst geschikt. Bij deze interviews blijf je letterlijk zo dicht mogelijk bij de beleving van de geïnterviewde. Je reist als het ware met hem of haar mee. Het gaat om de zingeving die de verteller in zijn/haar verhaal legt. De rol van de interviewer is bemoedigend en begripvol. Vaktaal en persoonlijke accenten maken juist onderdeel uit van dit type interview. Deze interviews worden op onderdelen -zgn. micro-stories- geanalyseerd met het doel om patronen te kunnen ontdekken. Dat ziet er zo uit:
'Ga je met kwantitatieve interviews de breedte in, met kwalitatieve interviews ga je juist de diepte in'
Kwalitatieve interviews voor een position paper of adviesrapport
Tot slot nog even over de gestructureerde, kwalitatieve interviews met interne of externe stakeholders voor een position paper of een adviesrapport. Dit zijn, voor ons althans, de meestvoorkomende interviews. Deze vraaggesprekken zijn gericht op het verkrijgen van inzichten, meningen en percepties over het onderwerp. Ze zijn zakelijk van toon en helpen om specifieke inzichten te verkrijgen van deskundigen, autoriteiten en stakeholders. Dergelijke interviews vergen gedegen voorbereiding en aandacht, omdat je als interviewer graag zo snel mogelijk op vlieghoogte wilt komen met je gesprekspartner. Focus is bijvoorbeeld essentieel. Ga je met kwantitatieve interviews de breedte in, met kwalitatieve interviews ga je juist de diepte in.